این مقاله کنش های سلبریتی ها در اینستاگرام را بررسی کرده و تاثیرات مثبت و منفی آن را سنجش می کند. با مطالعه این مطلب انتظار می رود که خواننده نسبت به کنش های سلبریتی ها شناخت پیدا کرده و آگاهانه تر برخورد نماید.

تیک نیوز- این روزها که رسانه و شبکه های اجتماعی بخش زیادی از زندگی مردم جامعه را در برگرفته، اینستاگرام بیش از هر شبکه ی اجتماعی دیگری بر روی زندگی انسان­ها تاثیر گذاشته است. در این مقاله کنش­های سلبریتی­ها در اینستاگرام را بررسی کرده و تاثیرات مثبت و منفی آن را سنجش خواهم کرد. در پایان انتظار می­رود که نسبت به کنش­های سلبریتی ها شناخت پیدا کرده و آگاهانه تر برخورد کنیم.

اصلی ترین پرسش می­تواند این باشد که سلبریتی کیست؟ سلبریتی کسی است که این شش عنصر را در آن واحد داشته باشد:

1. سلبریتی کسی است که فعالیت­هایش به زندگی عمومی مردم گره خورده باشد.
2. سلبریتی دستاوردهایی دارد که منطبق با علایق عمومی جامعه است.
3. سلبریتی کسی است که عمدتا همین دستاوردهایش او را شناخته شده و مشهور می­کنند.
4. سلبریتی کسی است که خودش در تلاش برای پیدا کردن راه­ هایی است که به طور منظم و قاعده­مند در رسانه­ها دیده و شنیده شود.
5. سلبریتی کسی است که در رسانه ها بسیار پدیدار می­شود.
6. سلبریتی با تجسم آرزوهـا و خواسته های عموم مردم در سطح ناخودآگاهشان با آن­ها وارد ارتباط می شود (تارویردی زاده, 1398, ص. 242).

اینستاگرام نیز شبکه ی اجتماعی هم رسانی عکس و ویدئو است. نرم افزار اینستاگرام، این امکان را برای کاربران خود فراهم می­کند که عکس ها و ویدئوهای خود را به اشتراک بگذارند، تا دیگر افراد امکان بازدید از آن را داشته باشند. علت اصلی توجه ها به اینستاگرام، همین عکس محور بودن آن است. چرا که کاربران در دوران مدرن، کمتر وقت یا حوصله خواندن و نوشتن متنی را دارا هستند. در نتیجه به اشتراک گذاشتن تصاویر وقت کمتری را صرف می­کند.

طبق آمار تا سال 2017، تعداد کاربران این شبکه ی اجتماعی به بیش از 800 میلیون نفر در سراسر جهان رسیده است.هم چنین اکثر کاربران این شبکه اجتماعی بین 25 تا 30 سال سن دارند. مطالعه اولیه توصیفی سلبریتی­های ایرانی در اینستاگرام نشان داد از تعداد 365 نفر سلبریتی شناسایی شده در سه حوزه، سلبریتی های حوزه سینما- تلویزیون با 140 نفر بیشترین تعداد را دارا هستند. در این بخش بازیگران فیلم­های سینمایی، بازیگران سریال­ها و آیتم­های تلویزیونی، بازیگران تئاتر، فیلمنامه نویسان، کارگردانان، مجریان برنامه­های تلویزیونی صداوسیما و مجریان شبکه­های ماهواره ای فارسی زبان قرار دارند. پس از آن سلبریتی­های موسیقی با 79 نفر از نظر تعداد در رده دوم قرار  می­گیرند. در این بخش از نظر مختصات فعالیت، سلبریتی­ها به سه بخش اهالی موسیقی رسمی، اهالی موسیقی زیرزمینی و اهالی موسیقی لس آنجلسی تقسیم می­شوند و از نظر نوع فعالیت نیز خواننده، آهنگساز و ترانه سرا هستند. در نهایت سلبریتی­های ورزشی 49 نفر هستند که شامل مردان فوتبالیست، مردان و زنان والیبالیست و معدودی نیز ورزشکاران مدال آور المپیکی ایران در رشته های کشتی، وزنه برداری و دومیدانی هستند (عباسی & جعفری, بهار1399).

در حوزه سلبریتی­های سینما-تلویزیون، میانگین تعداد دنبال شونده در میان 140 سلبریتی، هر نفر حدود 109 هزار نفر است. هر سلبریتی به طور میانگین 227 نفر را دنبال می کند و 361 پست در اینستاگرام قرار داده است. در میان سلبریتی­های موسیقی میانگین تعداد دنبال شونده در میان 79 سلبریتی، هر نفر حدود 136 هزار نفر است. هر سلبریتی به طور میانگین 324 نفر را دنبال می­کند و 313 پست در اینستاگرم قرار داده است. این نشان می­دهد که هرچند تعداد سلبریتی­های سینما بیشتر از موسیقی است، اما به طور میانگین اهالی موسیقی دارای دنبال کننده بیشتری از اهالی سینما هستند. در بخش سلبریتی­های ورزشی میانگین تعداد دنبال شونده در میان49 سلبریتی، هر نفر حدود 70 هزار نفر است. هر سلبریتی به طور میانگین 99 نفر را دنبال می­کند و 91 پست در اینستاگرام قرار داده است. سلبریتی­های ورزشی هم از نظر تعداد و هم از نظر میانگین دنبال کننده، محبوبیت پایین تری نسبت به دو گروه قبلی دارند (مولایی, زمستان1395).

اینستاگرام این قدرت را دارد تا به افراد غیر مشهور، شهرت و به افراد مشهور، شهرت بیشتر و حتی کاذب ببخشد. این موضوع سبب شده که کاربران این شبکه اجتماعی در عطش شهرت، روزانه فعالیت های خود را گسترش بدهد چرا که دیده شدن از نیازهای بزرگ جوامع کنونی شده است. تا جایی که کاربران روزانه در تکاپوی افزایش تعداد لایک(پسند ها)، کامنت(نظر) و فالوور(دنبال کننده) خود هستند.

با استناد به پژوهش های انجام شده و مقالات مربوطه، تاثیر کنش­های اینستاگرامی سلبریتی­ها بر روی مخاطبانشان به پنج دسته تقسیم می شود:

1. گذراندن اوقات فراغت: توجه به انتخاب مناطق تفریحی و گردشگری همچون رستوران، پارک، سینما و... دارد.
2. نوع پوشش: در خصوص سبک پوشش، برند، ست کردن و استایل لباس است.
3. مدیریت بدن: به ابعادی همچون مواد و لوازم و مدل آرایش، کنترل وزن و شکل و فرم بدن اشاره دارد.
4. روابط میان فردی: مربوط به شیوه ی ارتباط با دوستان، خانواده و... می­شود.
5. الگوی مصرف: به هر آنچه که نزد مردم مورد مصرف قرار می­گیرد، اتلاق می شود. همچون مصرف موسیقی، مصرف رسانه و...  (عباسی & جعفری, بهار1399, ص. 39).

امروزه سلبریتی­ها خود هویتی جداگانه در صفحات مجازی شکل می­دهند اما اهمیت و جایگاه سلبریتی ها فقط به تعداد دنبال کنندگان آن ها محدود نمی­شود، بلکه از طریق میزان تاثیراتی که بر روی دنبال کنندگان خود دارند، مشخص می­شود. کنش­های سلبریتی­ها زیر ذره­بین دنبال کنندگانشان است و طرفداران با توجه به علاقه­شان نسبت به سلبریتی، ناخودآگاه حرف های او را قبول می­کنند و اعمال او را تشویق می­کنند. گویی که به ارتش جان بر کف فرد چهره تبدیل می­شوند و از او پیروی می­کنند.

به عنوان مثال در دعوایی که میان دو بازیگر بر سر یک موضوع صورت گرفته(فرضا در زمان انتخابات ریاست جمهوری، مجادله­ی میان سلبریتی اصول گرا و سلبریتی اصلاح طلب)، طرفداران هر کدام از این دو جبهه به نبرد یکدیگر رفته و اعمالی را خارج از آگاهی خود انجام می­دهند. طرفداران حتی نسبت به کسانی که، سلبریتی مورد علاقه آن­ها را در فضای مجازی دنبال می­کنند، حساس هستند. این موضوعات باعث شکل دهی به علایق مخاطب شده بدون آن که خودش بخواهد و بداند و این کار تنها از دست یک سلبریتی تاثیرگذار برمی­آید.

مسئله ی بزرگ سلبریتی ها از جهت دادن به بازار مصرف آغاز شد. یکی دیگر از کنش­های معمول در میان سلبریتی ها، تبلیغات است. برندها، شرکت­ها، فروشگاه ها و... برای ارتباط با مردم از طریق فرهنگ و زبان مرسوم آن جامعه از سلبریتی برای فروش محصول یا خدمات خود استفاده می­کنند. صاحبان برندها از حس نزدیکی میان سلبریتی و مردم استفاده کرده و افکار را در جهت کار خود پیش می­برند. آن­ها با در اختیار قرار دادن محصول خود به صورت رایگان در دست سلبریتی ها و هم­چنین پرداخت مبالغ بالا، خواستار تبلیغ محصول یا خدمات خود توسط فرد چهره هستند. مانند تبلیغ برند چرم توسط بهرام رادان و تبلیغ برندی ساعت توسط محمدرضا گلزار.

بسیار دیده شده که سلبریتی ها با وجود ناآگاهی و عدم شناخت در زمینه­ای، دست به تبلیغ و یا حمایت برده و این موضوع منجر به افزایش فروش محصولات و خدمات بی کیفیت و نامرغوب در جامعه می شود. مانند تبلیغ داروی رفع دائمی سفیدی مو توسط سلبریتی هایی همچون حمید گودرزی و علی ضیا.  این تبلیغات حد و مرزی را قائل نیستند و از تبلیغ پوشاک و لباس گرفته تا قرص و داروهای متفاوت ادامه دارند. همچون تبلیغ داروی درمان کرونا توسط بهنوش بختیاری در صفحه اینستاگرام شخصی خود. طرفداران نیز که شیفته و مقهور سلبریتی شده بدون هیچ گونه تامل اقدام به خرید محصولات می­کنند. در نتیجه تنها کسانی که در این بازار خرید و فروش متضرر می­شوند، مردم هستند. حتی سلبریتی های با تعداد دنبال کننده ی بالا،  قرارداد های کاری بیشتری امضا می­کنند. فرضا یک بازیگر با دنبال کننده ی 3میلیونی، شانس بیشتری  نسبت به بازیگری با دنبال کننده ی 10هزار نفری، در پبیشنهادهای کاری دارد. چرا که تهیه کننده و کارگردان به فکر گیشه و فروش فیلم خود هستند و این آقا یا خانم بازیگر با گذاشتن  پوستر فیلم در صفحه ی اینستاگرامش، راه فروش بیشتر فیلم را هموارتر می­سازد.

سلبریتی هایی که کمی باهوش تر هستند، از این تاثیرگذاری در جهت پیشرفت کسب و کار خود استفاده می­کنند. یعنی به دلیل داشتن دنبال کننده های زیاد خود، استارت آپ­ها و یا فروشگاه­های شخصی خودشان را افتتاح می­کنند. این مشاغل به سرعت رونق پیدا کرده و راه صد ساله را یک شبه طی می­کنند. مانند فوتبالیست هایی همچون حسین ماهینی و سپهر حیدری، که از تعداد دنبال کننده هایشان در صفحات مجازی برای افتتاح رستوران و آکادمی های فوتبال خود استفاده کرده اند.

تاثیر سلبریتی ها بر زندگی نوجوانان

سلبریتی ها بر زندگی نوجوانان تاثیرات بالایی دارند، چرا که نوجوانان در حال گذار از مرحله ی کودکی به مرحله ی جوانی هستند. آن­ها با مشاهده ی افراد موفق و شخصیت­های رویایی خود و الگو برداری از آن­ها، در حال شکل دادن به هویت و شخصیت خود هستند. این موضوع باعث شده که توجه به سلبریتی­ها نزد ایشان بالاتر برود. این درحالیست که شبکه های اجتماعی­ای هم­چون اینستاگرام، از دیده شدن نوابغ، نبخگان و کارآفرینان جلوگیری کرده و جای آن را با سلبریتی­هایی که تنها ابعاد مثبت زندگیشان را نشان می­دهند، پر کرده است. این نکته نیز حائز اهمیت است که کمتر سلبریتی­ای سواد کافی حتی در حوزه­ای که خود در آن مشغول است را دارد. این موضوع بدون شک تاثیرات منفی­ای در زندگی نوجوانان می­گذارد. رفتار سلبریتی ها در اینستاگرام می تواند جایگاهی برای ارائه کلیه رفتار های خیلی ساده و پیش پا افتاده، ولی مهم در زندگی خانوادگی و اجتماعی نوجوانان و جوانان باشد.

تاثیر رفتار سلبریتی ها در اینستاگرام را می­توان در چیدمان و رنگ آمیزی منزل، فرهنگ غذا خوردن، مدل مو و آرایش صورت، نوع تفریحات و سرگرمی افراد، روابط عادی روزانه آن­ها و واژه گزینیشان دید. اما آیا این الگو برداری­ها برای نوجوانان خوب است؟

یک نوجوان پس از دیدن تصاویری از زندگی سلبریتی­ها، دچار بحران­های روحی و هویت می­شود. چرا که امکان دستیابی به آن نوع سبک زندگی را ندارد و مدام در حال مقایسه شرایط و وضعیت خود، با سلبریتی مدنظرش است. این موضوع تنها به مسائل مالی محدود نمی شود بلکه این مقایسه تا شکل اندام، زیبایی چهره و حتی شرایط خانوادگی و روابط اجتماعی ادامه پیدا می­کند. در حالی که واقعیت در این صفحات به اشتراک گذاشته نمی­شود. سلبریتی ها و حتی مردم عادی جوامع نیز از نشان دادن ابعاد منفی زندگی خود در صفحات اینستاگرامشان امتناع می ورزند. در نتیجه فرد نوجوان تمام ابعاد منفی زندگی خود را در مقابل ابعاد مثبت زندگی سلبریتی می­سنجد که در نهایت منجر به احساس پوچی، اضطراب، ازخودبیگانگی و تنهایی می­شود.

اما سوالی دیگری هم مطرح است: آیا رفتار سلبریتی ها متناسب با فرهنگ آن کشور است؟ (این سوال شامل سلبریتی های بین­المللی نمی­شود و برای فهم بهتر از سلبریتی ایرانی مثال آورده می شود)

در ایران عنصر های هویتی زیاد و متفاوتی وجود دارد و گاها با یکدیگر در تقابل هستند:

تقابل اسلامیت – ایرانیت

تقابل ملیت – قومیت

تقابل زبان رسمی – زبان محلی

تقابل سنت – مدرنیته

تقابل فرهنگ رسمی – خرده فرهنگی

این تقابل ها وقتی به کنش اجتماعی تبدیل شوند و به سمت جامعه کشیده شوند، بحران زا خواهند بود (کوچکزایی, فیضیان, & شاه آبادی, 1397, ص. 112).

در نتیجه ی تمام این تقابل ها، این نظر وجود دارد که بیشتر محتواهای تولید شده توسط سلبریتی ها در اینستاگرام، مغایرت­های زیادی با فرهنگ ایرانی دارد.

تاثیرات مثبت سلبریتی ها

البته همه ی فعالیت های سلبریتی ها جنبه ی منفی­ای را دارا نیستند. بلکه گاها در شرایط سخت اجتماعی و البته اقتصادی، دیده شده که سلبریتی از شهرت خود در زمینه ی کمک به هم­نوعان خود استفاده کرده­اند. از جمله کمپین های خیریه، جمع آوری کمک مالی به سیل زدگان و زلزله زدگان که توسط سلبریتی هایی همچون علی دایی و... صورت گرفت. مثال هایی هم در جهت اشاعه­ی فرهنگ کتابخوانی و معرفی فیلم و موسیقی های خوب نیز در میان کنش های سلبریتی ها وجود دارد. مانند صفحه شخصی اینستاگرام مهراب قاسم خوانی.

نتیجه گیری

در این مقاله به توصیف و بررسی تاثیرات مثبت و منفی شبکه­ی اجتماعی اینستاگرام پرداخته و سعی در آگاه بخشی در برابر اهداف اینستاگرام داشته ام. در عصری که بیشتر ارتباطات از طریق رسانه ها صورت می­گیرد، اینستاگرام بهترین وسیله برای تاثیر بی واسطه بر روی دنبال­کنندگان است. اینستاگرام، توسعه ارتباطات شخصی را شتاب بخشیده و زمینه ظهور فرهنگ سلبریتی را تسهیل کرده است.

فعالان این شبکه، اینستاگرام را بستری مناسب برای ارائه و نمایش جنبه های جذاب زندگی، تفریحات و اعمال لذت بخش زندگی خود می­دانند. هرچه استفاده از شبکه اجتماعی اینستاگرام بیشتر باشد، پیروی از سلبریتی ها هم بیشتر و در نتیجه تغییرات در سبک زندگی افزایش پیدا می­کنند.حضور سلبریتی ها در این روزها باعث شده که انسان دائما در حال گذار از ارزشی به ارزش دیگر باشد که این مسئله خصوصا برای نوجوانان، تبدیل به اختلال در هویت آن­ها می شود.

راه هایی برای واکنش های درست در برابر مسئله ی سلبریتی

سلبریتی این روزها تبدیل به یک مسئله مهم شده است، در نتیجه باید در برابر آن آگاه بوده و بهترین عملکرد را از خود نشان دهیم.

1. طبقه بندی سلبریتی ها: بهتر است ویژگی­های سلبریتی ها را مورد سنجش قرار داده و از نظر ویژگی­های منحصر به فرد او و تولید محتوایی که انجام می­دهد، او را ارزش گذاری کنید.
2. ارتقای سواد رسانه ای مخاطب در مواجهه با چهره ها: باید فهمید که در مواجهه با سلبریتی ها تا چه حد و حوزه ای باید پیروی کرد و جایگاه افراد را در شبکه های اجتماعی تشخیص داد. می­توان از طریق کتاب و مقالات مرتبط و از همه مهم­تر قوه تفکر در این راه بهره گرفت.
3. گفته ها و محتواهای تولید شده توسط سلبریتی ها را بدون تفکر و تحقیق نپذیرید و تخصص فرد را ملاک مهمی قرار دهید.

منابع

تارویردی زاده, و. (1398). قدم زنی در دنیای سلبریتی ها . تاملات رشد, 239_243.

عباسی, ع., & جعفری, ع. (بهار1399). تاثیر کنش های اینستاگرامی سلبریتی ها بر سبک زندگی کاربران ایرانی. علوم اجتماعی , 33_54.

کوچکزایی, م., فیضیان, م., & شاه آبادی, م. (1397). بررسی سلبریتی سازی در رسانه و بحران هویت نوجوان در جامعه . علوم اجتماعی جامعه، فرهنگ و رسانه, 103_121.

مولایی, م. (زمستان1395). گردش فرهنگ سلبریتی در رسانه های اجتماعی: مطالعه فعالیت سلبریتی های ایرانی و هوادارانش در اینستاگرام. علوم اجتماعی جامعه، فرهنگ و رسانه , 57-80.